Чӑвашри паллӑ ӳнерҫӗн Николай Балтаевӑн ывӑлӗ Атилла Балтаев авланнӑ. Вӑл урӑх регионта пурӑнакан чӑваш хӗрне качча илнӗ. Кун пирки «Ҫамрӑксен хаҫачӗн» паянхи номерӗнче ҫырса кӑтартнӑ.
Марийӑн кукамӑшӗ Ҫӗрпӳ районӗнчи Ӗмпӳрт Туҫа ялӗнче пурӑнать. Атилла пулас арӑмӗ чӑваш пулнине пӗлсен питӗ хӗпӗртенӗ. Туя мӗнле ирттересси пирки вӗсем иккӗленмен: ӑна чӑвашсен йӑли-йӗркине тӗпе хурса йӗркелеме шухӑшланӑ.
Туй виҫӗ куна тӑсӑлнӑ. Сӑмах май, вӑл эрех-сӑрасӑр иртнӗ. Ҫавӑнпа хӑнасем «йӳҫӗ!» тесе мар, «тутлӑ!» тесе кӑшкӑрнӑ. Атилла чӑваш тӗррипе илемлетнӗ кӗпепе шупӑр, ҫӗлӗк тӑхӑннӑ. Хӗр кӗпи те чӑваш тӗрриллӗ пулнӑ. Мария тухья тӑхӑннӑ.
Пӗрремӗш кунхине вӗсем ЗАГСра ҫырӑннӑ, кӗрекене лариччен ашшӗ-амӑшӗ ҫӑкӑр-тӑварпа кӗтсе илнӗ. Иккӗмӗш кунхине ҫӑнӑхта иртнӗ, сурӑх пусса шӳрпе пӗҫернӗ. Виҫҫӗмӗш кунхине асламӑшӗ патне, Елчӗк районӗнчи Питтӗпел ялне, кайнӑ.
Уяв вӗҫленсен хунямӑшӗ Марийӑна тухья вырӑнне хушпу тӑхӑнтартнӑ. Ӑна халӗ ӑшшӑн «хӗвелӗм» тесе чӗнеҫҫӗ.
«Граждан пуҫарӑвӗ» общество организацийӗн хастарӗсем ыйтӑм ирттернӗ. Ҫынсенчен чылайӑшӗ Чӑваш Енри ҫулсене виҫӗ балпа ҫеҫ хакланӑ. Респондентсен 6,24 проценчӗ ҫеҫ ҫулсене лайӑх хак панӑ.
Ыйтӑма республикӑри 26 муниципалитетра ирттернӗ. Кашни тӑрӑхрах 40 ҫынран кая мар ыйтнӑ. Пӗтӗмпе 1082 водителӗн шухӑшне ыйтса пӗлнӗ.
Пур муниципалитетра та респондентсем япӑх ҫулсем пирки ҫеҫ аса илнӗ. Лайӑххи темшӗн пуҫа килмен. Элӗк, Вӑрнар, Улатӑр районӗсенче ҫулсем питӗ япӑххи ҫиеле тухнӑ. Патӑрьел, Ҫӗрпӳ районӗсенче ҫулсем лайӑх еннелле улшӑннӑ. Вӑрнар поселокӗнче вара арканнӑ ҫул нумай. Улатӑрта ҫулсем ҫинчи шӑтӑк-путӑка хӑйӑр тултарнӑ. Ҫӗнӗ Шупашкар хулинче вара кирпӗчпе сапланӑ.
Ӗнер, ака уйӑхӗн 22-мӗшӗнче, Ҫӗрпӳ районӗнче чӑваш чӗлхин кунне паллӑ турӗҫ. Савӑнӑҫлӑ уява пӗтӗм район халӑхӗ пуҫтарӑнчӗ — шкул ачисемпе вӗрентекенсем, педагогика ветеранӗсемпе чӑваш активисчӗсем. Уява Ҫӗрпӳ район администрацийӗн пуҫлӑхӗ Александр Николаевич Казаков уҫрӗ. Вӑл ҫын пурнӑҫӗнче тӑван чӗлхе мӗнле пысӑк вырӑн йышӑнни ҫинчен, ӑна вӗренесси тата аталантарасси чи ҫӳллӗ вырӑнта пулмалли ҫинчен каларӗ. Чӑваш чӗлхин пӗлтерӗшне ӳстерес тата ӑна вӗреннӗ ҫӗрте пысӑк ӑсталӑх кӑтартнӑ педагогсемпе шкул ачисене район администрацийӗн пуҫлӑхӗ хисеп хучӗсемпе чысларӗ.
Уявра ҫавӑн пекех чӑваш культурин конкурсӗсенче, Ҫеҫпӗл 115 ҫул тултарнине халалланӑ районти видеоконкурсра тата «Районти чӑвашла диктант» вӗренӳ акцийӗнче палӑрнӑ ачасемпе Ҫӗрпӳен ҫыннисене чысларӗҫ.
Пухӑннисене районти фольклор ушкӑнӗсем, шкулта тата ача пахчинче пӗлӳ пухакансем хӑйсен юрӑ-ташӑ асталӑхӗпе савӑнтарчӗҫ.
Утӑ уйӑхӗн 3-6-мӗшӗсенче Ҫерпӳ ярмӑркки пулӗ. Пӗрремӗш кунхине Анатри Кипекҫе ялӗнче фельдшерпа акушер пунктне уҫӗҫ. Ку Ҫӗрпӳ районӗнче – иккӗмӗш ФАП.
17 сехетре тӗрлӗ сӑнар район ҫыннисене, хӑнисене савӑнтарӗ. Ярмӑрккӑ уҫӑлнӑ хыҫҫӑн шкултан вӗренсе тухнисене саламлӗҫ. 17.30 сехетре Ярмӑрккӑ лапамӗнче Ҫӗрпӳ районӗнчи 154 выпускник пухӑнӗ, вӗсенчен 32-шне уйрӑм палӑллӑ аттестат парӗҫ. Унтах пулас студентсен картишӗ ӗҫлӗ, республикӑри аслӑ шкулсем хӑйсем пирки каласа кӑтартӗҫ. 18 сехетре «Ташӑ калейдоскопӗ» пулӗ. 19.30 сехетре «Ҫеҫпӗл» ушкӑн юрлӗ. 20.30 сехетре – файер-шоу. Кун ташӑ каҫӗпе вӗҫленӗ.
Иккӗмӗш кунхине ярмӑрккӑ «Ачалӑх асамат кӗперӗ» ача-пӑча пултарулӑх фестивалӗпе пуҫланӗ. Унтан Акатуй пулӗ. 12 сехетре ултӑ регионти пултарулӑх ушкӑнӗсем утӗҫ. 14.30 сехетре – туслӑх карти. Ҫак кун халӑх ытти мероприятипе те киленме пултарӗ.
Виҫҫӗмӗш кун – фестиваль кунӗ пулӗ. Вӑл Ҫерпӳ районӗнчи театр ушкӑнӗсен фестивалӗнчен пуҫланӗ. 11 сехетре А.Г.Орлов-Шуҫӑм ҫуралнӑранпа 100 ҫул ҫитнине халалласа М.Яклашкинӑн академи капелли тата 6 районти ушкӑнсем композитор юррисене шӑрантарӗҫ. 13.
Ӗҫсӗрлӗх ыйтӑвне патшалӑх татса пама тӑрӑшать пулин те хальлӗхе официаллӑ статистикӑпа республикӑра 5 253 ҫын ӗҫ вырӑнӗ тупайман-ха. Пӗлтӗрхи ҫулсемпе танлаштарсан паянхи лару-тӑру иртнӗ ҫулхи кӑтартусенчен самай лайӑхрах. Уйрӑмах Муркаш (ӗҫлеме пултаракан халӑхран 0,24%), Тӑвай (0,33%) тата Ҫӗрпӳ (0,30%) районӗсенче ӗҫсӗрлӗх кӑтартӑвӗ чи пӗчӗк шайра вара.
Ӗҫсӗр ларакан ҫынсен шучӗ 1 процентран та сахал пулни тӗрӗсех мар пулӗ — ӗҫпе тивӗҫтерекен центрсене ҫӳремен ҫынсен йышӗ те паянхи пурнӑҫра пӗчӗк мар.
Чӑваш Республикинче организацийӗсенче ҫурма ставкӑпа ӗҫлекенсен шучӗ — 438 ҫын.
Ӗҫ ҫук тени те тӗрӗсех мар пуль — паянхи кун 2 359 предприятипе организаци хӑйсене валли ҫынсем шыраҫҫӗ.
Ҫӗре ҫӗнӗ йышши технологипе акасси республикӑри хӑш-пӗр хуҫалӑхра йӑлана кӗрсе пырать. Тӗслӗх вырӑнне республикӑн ял хуҫалӑх министерстви Ҫӗрпӳ районӗнчи А.В. Хорошавин фермера тата Вӑрнар районӗнчи «Санары» хуҫалӑха илсе кӑтартать. Унта «No-Till» текен технологипе ӗҫлеҫҫӗ-мӗн. Акӑлчан чӗлхинчен куҫарсан ку вӑл сухаламасӑр тенине пӗлтерет.
Ҫапла, пӗрчӗллӗ культурӑсене тата сидерат евӗр акакан ял хуҫалӑх культурисене хӑмӑл ҫийӗн сухаламасӑрах акма пулать иккен. Анчах акаканни — йӑлана кӗнӗ йышши сеялка мар, харӑсах темиҫе ӗҫ пурнӑҫлама пултаракан 9 метр сарлакӑш агрегат. Вӑл талӑкра 90 гектара ним мар ҫӗнейрет иккен. Ҫӗнӗ йышши ҫав техника пӗрре кайнӑ чух им-ҫам та сапать, вӑрлӑха та акса хуплать, хӑмӑла вара вӗтетсе хӑварать. Ҫак меслет ҫӗре шыв ҫурасран тата тӑпрана ҫил типӗтсе ярасран та лайӑх иккен. Ҫапла ӗҫленине кура ҫур акинче укҫа-тенкӗ сахалтарах тӑкакланать-мӗн — кашни ӗҫе уйрӑм пурнӑҫланипе танлаштарсан 40 процент таран перекетленет имӗш.
Ытти сеялкӑпа танлаштарсан ҫӗнӗ йышши агрегат харӑсах темиҫе культура акма пултарнипе те уйрӑлса тӑрать.
«Российская газета» (чӑв. Раҫҫей хаҫачӗ) хаҫатра паян, раштавӑн 16-мӗшӗнче, пӗлтӗр иртнӗ ҫыравӑн пӗтӗмлетӗвне пичетленӗ.
Раҫҫейри улшӑнусене илес пулсан 2002 ҫултанпа патшалӑхра пурӑнакан халӑхӑн йышӗ 2,3 миллион ҫын (1,6%) чакнӑ. Пурӗ Раҫҫейре ҫапла май 142 миллион та 857 пин ҫын пурӑнать. Халӑх шучӗпе тӗнчере пирӗн патшалӑх 8-мӗш вырӑн йышӑнать — малта Китай, Ӗнчӗ (Инди), АПШ, Индонези, Бразили, Пакистан, Бангладеш. 2002 ҫултанпа Раҫҫейре ялсем тӗпӗ йӗрӗпе ҫухалас туртӑм вӑйланнӑ иккен. Сакӑр ҫул хушшинче 8,5 пин ял пӗтнӗ. 19,4 ял вара хут ҫинче кӑна пур, вӗсенче никам та пурӑнмасть. Вӑтамран илнӗ Раҫҫей ҫынни 39 ҫулта — ку вӑл халӑх ватӑлнине пӗлтерет (8 ҫул каялла 37,7 пулнӑ). Раҫҫейре арҫынсем хӗрарӑмсенчен 10,7 миллион сахалрах. Мӑшӑрсен йышӗ те 1 миллион таран чакнӑ — халӗ ку кӑтарту 33 миллионпа танлашать.
Чи йышлӑ халӑх — вырӑссем. Раҫҫейре вӗсем 80,9% йышӑнаҫҫӗ. Иккӗмӗш вырӑн тутарсем йышӑнаҫҫӗ — 3,87%. Виҫҫӗмӗш вырӑнта — украинсем (2,05%-ран 1,41% чакнӑ). Чӑвашсем пиллӗкмӗш вырӑнта, Раҫҫейре пурӗ 1,44 миллион чӑваш шутланӑ (8 ҫул хушшинче пирӗн халӑх йышӗ 200 пин таран чакнӑ).
+2.3 °C